Η παιδική ηλικία διαμορφώνει και επηρεάζει τον τρόπο που βλέπουμε τις καταστάσεις και τους εαυτούς μας στην ενήλικη ζωή μας.
Έχετε σκεφτεί ποτέ από που προέρχονται κάποιοι αρνητικοί χαρακτηρισμοί που χρησιμοποιούμε για τους εαυτούς μας ή και οι πιο πολλές συμπεριφορές μας; Έχετε σκεφτεί πως συμβάλλουμε στη δυσφορία που βιώνουμε συχνά μέσα από τις πεποιθήσεις μας;
Κάποιοι από εμάς μπορεί να χαρακτηρίζουμε τους εαυτούς μας ως ντροπαλούς ή εκδηλωτικούς, τελειομανείς ή χαλαρούς. Κάποιοι από εμάς μπορεί να θυμώνουμε εύκολα, και να φωνάζουμε, ενώ κάποιοι άλλοι μπορεί να τα κρατάμε όλα μέσα μας. Κάποιοι από εμάς μπορεί να είμαστε υπερβολικά στραμμένοι στην διεκδίκηση υλικών αγαθών, ενώ κάποιοι άλλοι να θεωρούμε ότι τα υλικά αγαθά φθείρουν τους ανθρώπους. Μπορεί να αποφεύγουμε να παίρνουμε ρίσκα ή να ανήκουμε σε εκείνους που ενθουσιάζονται με κάθε τι καινούργιο και επικίνδυνο. Κάποιοι από εμάς μπορεί να θέλουμε να νιώθουμε πάντα ανεξάρτητοι και κάποιοι άλλοι να θέλουμε να έχουμε πάντα κάποιον δίπλα μας. Μπορεί, ακόμα, να θέλουμε να κάνουμε μία καλή σχέση με κάποιον που να μας συμπεριφέρεται καλά, αλλά κάθε φορά που γνωρίζουμε κάποιον καλό και ευγενικό, να φεύγουμε μακριά και να μην γνωρίζουμε γιατί.
Οι περισσότεροι άνθρωποι αρνούμαστε να διερευνήσουμε το παρελθόν μας και τις στιγμές που μας καθόρισαν, και με αυτό τον τρόπο λαμβάνουμε τους παραπάνω χαρακτηρισμούς και τις παραπάνω συμπεριφορές ως μία απόλυτη αλήθεια για τον εαυτό μας, που δεν πρόκειται να αλλάξει, λες και γεννηθήκαμε έτσι. Λέμε «μία ζωή είμαι έτσι, τι περίμενες;», «Είμαι αυτός που είμαι». Και όμως δεν είναι περίεργο; Από την μία αυτή η φράση μας κάνει να υποφέρουμε, καθώς δεν μας αρέσει ο εαυτός μας όπως είναι, αλλά από την άλλη δεν προσπαθούμε να αλλάξουμε, καθώς δεν πιστεύουμε πως είναι εφικτό.
Η αλήθεια είναι ότι όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί, αυτές οι συμπεριφορές και αυτές οι «ταμπέλες» έχουν την ρίζα τους σε πράγματα που συνέβησαν ή και συνέβαιναν συνεχώς στη παιδική μας ηλικία. Έχουν την ρίζα τους, λοιπόν, στο πως βλέπαμε τους εαυτούς μας ως παιδιά και στο πως ερμηνεύαμε τις καταστάσεις που συνέβαιναν στην ζωή μας. Αυτό που πρέπει να κρατήσετε είναι ότι οι άνθρωποι έχουμε την τάση να συμπεριφερόμαστε σε συμφωνία με τις πεποιθήσεις που έχουμε αναπτύξει για τον εαυτό μας. Και οι πεποιθήσεις αυτές δημιουργούνται κυρίως στην παιδική ηλικία μας. Για παράδειγμα, δεν γίνεται να πιστεύετε ότι όλοι οι πλούσιοι είναι κακοί, και να γίνετε πλούσιοι, ή τουλάχιστον καλοί και πλούσιοι.
Ας δούμε μερικά παραδείγματα. Ένα παιδί που είχε υπερβολικά απαιτητικούς γονείς, που δεν του έλεγαν ποτέ μπράβο γιατί πάντα περίμεναν το κάτι παραπάνω, είναι πολύ πιθανόν να έγινε ένας ενήλικας με χαμηλή αυτοπεποίθηση, που νιώθει συνεχώς αποτυχημένος, και που μιλάει ακυρωτικά στον εαυτό του. Ο λόγος για τον οποίον αυτό συμβαίνει είναι επειδή σαν παιδί, μπορεί να προσπαθούσε συνεχώς να αποδείξει ότι είναι καλός, αρκετός και άξιος με βάση τα όσα πετύχαινε. Δηλαδή, η αυτοαξία του βασιζόταν σε εξωτερικούς παράγοντες και είχε την μορφή «θα είμαι αρκετός αν πάρω καλούς βαθμούς, αν έχω πολλούς φίλους, αν ικανοποιηθούν οι γονείς μου». Επομένως, το παιδί αυτό, αναπτύσσοντας αυτές τις περιοριστικές και αρνητικές πεποιθήσεις, μετατρέπεται σε έναν ενήλικα που συμπεριφέρεται σύμφωνα τις ίδιες πεποιθήσεις, έχοντας πολύ υψηλά στάνταρ από τον εαυτό του, που συχνά καταλήγουν στην ματαίωση και στην αίσθηση αποτυχίας και αναξιότητας.
Αντίστοιχα, ένα παιδί που μεγάλωσε σε ένα σπίτι που οι γονείς του δεν εκφράζονταν ποτέ συναισθηματικά, μπορεί σαν ενήλικας να τα κρατάει όλα μέσα του και να χρησιμοποιεί τρόπους αποφυγής των αρνητικών συναισθημάτων. Μπορεί να έχει αναπτύξει την πεποίθηση ότι η έκφραση συναισθημάτων είναι αδυναμία.
Ένα παιδί που ακυρωνόταν συνεχώς συναισθηματικά από τους γονείς του ή όπου έβλεπε τους γονείς να ακυρώνονται μεταξύ τους, μπορεί να εξελιχθεί σε έναν ενήλικα που ασυνείδητα επιλέγει αντίστοιχους απορριπτικούς και ακυρωτικούς συντρόφους. Από την άλλη, μπορεί να ακυρώνει και εκείνος/η τους άλλους για να αποφύγει να πληγωθεί και να απορριφθεί. Αυτό συμβαίνει επειδή είτε έχει αναπτύξει πεποιθήσεις αναξιότητας για τον εαυτό του/ης, είτε έχει αναπτύξει πεποιθήσεις τύπου «οι άνθρωποι πάντα φεύγουν και σε πληγώνουν».
Με λίγα λόγια, ένα παιδί που ακυρώνεται και επιπλήττεται συνέχεια, που κακοποιείται συναισθηματικά, που εκφοβίζεται συνεχώς, που μειώνεται, που οι γονείς του ξεσπούν πάνω του, που οι συμμαθητές του το κάνουν στην άκρη, καταλήγει συχνά στην ανάπτυξη της πεποίθησης ότι πρέπει κάτι να πηγαίνει λάθος μαζί του για να του συμβαίνουν όλα αυτά. Και αυτό επειδή τα παιδιά είναι εγωκεντρικά. Δεν έχουν αναπτύξει ακόμα την μεταγνώση, την ικανότητα να σκέφτονται πάνω στις σκέψεις τους, να αναστοχάζονται και να φιλτράρουν την πληροφορία. Ένα παιδί δεν θα σκεφτεί «ο μπαμπάς μου δεν έμαθε να διαχειρίζεται καλά τα νεύρα του και για αυτό με χτυπάει, παρόλο που είναι λάθος». Θα σκεφτεί όμως «για να με χτυπάνε, δεν θα είμαι καλός/ή και μάλλον θα το αξίζω» ή «για να με κάνουν όλοι στην άκρη, δεν θα είμαι και πολύ σημαντικός/ή» ή «για να με μαλώνουν συνέχεια, κάτι πρέπει να κάνω συνεχώς λάθος». Με τον τρόπο σκέψης του δεν φιλτράρει αυτά που του συμβαίνουν, αλλά τα καταπίνει ως απόλυτες αλήθειες, που μεγαλώνοντας τον/την κυνηγούν και τον/την στοιχειώνουν στην υπόλοιπη ζωή του, αν δεν μπει στην διαδικασία να τα επεξεργαστεί.
Ωστόσο, βλέποντας τα περιστατικά αυτά μέσα από αυτά που γνωρίζετε τώρα, μπορείτε πλέον να κατανοήσετε ότι το παιδί είναι το τελευταίο που φταίει για όλα αυτά. Πολύ πιθανόν οι γονείς να είχαν άσχημες μέρες και να ξεσπούσαν στο παιδί τους, να μην ήξεραν πως να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, ή να πίστευαν ότι πρέπει να πιέζουν συνέχεια το παιδί τους για να γίνει καλύτερο. Μπορεί να ήταν συνεχώς κουρασμένοι από την δουλειά και τις υποχρεώσεις, να είχαν τα δικά τους συζυγικά προβλήματα, ή και να είχαν μεγαλώσει σε κακοποιητικά περιβάλλοντα, χωρίς να εμπλακούν ποτέ σε προσωπική θεραπεία. Το παιδί προφανώς δεν μπορεί να τα σκεφτεί όλα αυτά. Ο εγωκεντρικός τρόπος σκέψης του τον οδηγεί στο να πιστεύει ότι το λάθος είναι πάντα δικό του, καθώς πιστεύει ότι «οι μεγάλοι πρέπει να ξέρουν».
Μεγαλώνοντας, για να διαχειριστούμε όλα αυτά που συνέβησαν, και για να αποφύγουμε την επανάληψή τους και την επακόλουθη αναβίωση του πόνου, αναπτύσσουμε διάφορες στρατηγικές. Παρόλα αυτά, οι στρατηγικές που έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε συνήθως είναι δυσλειτουργικές και συμβάλλουν στην δυσφορία μας και στην χαμηλή ποιότητα ζωής. Συνήθως προσπαθούμε να απωθήσουμε και να αποφύγουμε τα αρνητικά συναισθήματα και τις σκέψεις μας, αρνούμαστε να αποδεχτούμε καταστάσεις, αποφεύγουμε οποιασδήποτε κατάσταση ή δραστηριότητα μπορεί να μας κάνει να νιώσουμε ανασφαλείς, ή και προβάλλουμε ασυνείδητα τα αρνητικά μας χαρακτηριστικά και ελαττώματα στους άλλους. Ως αποτέλεσμα, οι στρατηγικές αυτές έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα και οδηγούν σε πιο αρνητικές σκέψεις, συναισθήματα, και δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Για παράδειγμα, μπορεί από τον φόβο μας μήπως πληγωθούμε, να αποφεύγουμε την δέσμευση στις σχέσεις και ως αποτέλεσμα, να καταλήγουμε να νιώθουμε συνεχώς ανικανοποίητοι από αυτές.
Και όλα αυτά συμβαίνουν επειδή ως ενήλικοι, επιμένουμε να ζούμε μέσα από το μη επεξεργασμένο τραύμα του παρελθόντος, επιλέγουμε να είμαστε πιστοί στην ιστορία μας.
Οι αρνητικές εμπειρίες της παιδικής ζωής μας οδηγούν στο να αναζητούμε συνεχώς την έγκριση, την επιβεβαίωση, την ασφάλεια, και την αγάπη σε εξωτερικούς παράγοντες και καταστάσεις, με αποτέλεσμα να νιώθουμε δυστυχισμένοι και αβοήθητοι, καθώς δεν είναι στο χέρι μας να ελέγξουμε αυτούς τους παράγοντες και αυτές τις καταστάσεις. Και όλο αυτό συμβαίνει επειδή κάποτε χρειαζόταν να παλέψουμε για να κερδίσουμε την έγκριση, την επιβεβαίωση, ένα μπράβο, μία αγκαλιά, μη πιστεύοντας ποτέ ότι είμαστε άξιοι να τα βρούμε όλα αυτά μέσα μας πρώτα.
Παράλληλα, βιώνοντας αυτές τις αρνητικές εμπειρίες στη παιδική ζωή, έχουμε την τάση στην ενήλικη ζωή να δίνουμε περισσότερη σημασία σε αρνητικές καταστάσεις και να αγνοούμε τα θετικά στοιχεία, με αποτέλεσμα να τρέφουμε τα συναισθήματα ανεπάρκειας, αναξιότητας, ή ακόμα και "ατυχίας". Αυτό συμβαίνει επειδή, όπως είπα και νωρίτερα, συμπεριφερόμαστε και σκεφτόμαστε σύμφωνα με αυτά που ήδη πιστεύουμε για εμάς. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να έκανε μία παρουσίαση στην δουλειά και οι συνάδελφοί του να τον χειροκροτούσαν και σε επαινούσαν για το πόσο καλή ήταν η εργασία του. Ένας μόνο συνάδελφός του είπε ότι θα μπορούσε να τα πάει και καλύτερα και ότι δεν ενθουσιάστηκε ιδιαίτερα. Ως αποτέλεσμα, το άτομο αυτό κρατάει μόνο αυτό το σχόλιο και κρίνει τον εαυτό του για το πόσο κακός είναι στη δουλειά του. Έτσι, αποκλείοντας όλα τα θετικά, αισθάνεται απογοητευμένος και στεναχωρημένος. Πολύ πιθανόν, το άτομο αυτό να είχε ήδη πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση και να πίστευε ότι δεν θα πάει καλά. Έτσι, όταν βρέθηκε έστω και ένα μικρό στοιχείο που του επιβεβαίωσε αυτό που ήδη πίστευε (ο συνάδελφος), η προσοχή του στράφηκε ολοκληρωτικά εκεί.
Έχοντας φτάσει στο τέλος αυτής της σελίδας, θέλω να κρατήσετε ότι δεν είστε καταδικασμένοι να ζείτε μέσα από το πρίσμα των περιοριστικών και αρνητικών πεποιθήσεων που έχετε για τους εαυτούς τας. Η Γνωστική-Συμπεριφορική Θεραπεία και η Θεραπεία Σχημάτων εστιάζουν ακριβώς σε αυτό. Στην αναγνώριση των δυσλειτουργικών πεποιθήσεων που έχετε αναπτύξει από την παιδική σας ηλικία, στην αναγνώριση των αρνητικών φίλτρων μέσω των οποίον επεξεργάζεστε τα πάντα στην καθημερινότητά σας, στην αναγνώριση και διαχείριση του με επεξεργασμένου τραύματος, στην απόκτηση πιο λειτουργικών στρατηγικών διαχείρισης, και στην συμφιλίωση με το παιδί μέσα σας.
REFERENCES
Horwitz, Allan V., et al. “The Impact of Childhood Abuse and Neglect on Adult Mental Health: A Prospective Study.” Journal of Health and Social Behavior, vol. 42, no. 2, 2001, pp. 184–201. JSTOR, https://doi.org/10.2307/3090177. Accessed 27 Sept. 2023.
Schulz, P., Beblo, T., Ribbert, H., Kater, L., Spannhorst, S., Driessen, M., & Hennig-Fast, K. (2017). How is childhood emotional abuse related to major depression in adulthood? The role of personality and emotion acceptance. Child Abuse and Neglect, 72(August), 98–109. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2017.07.022
Su, W.-M., & Stone, L. (2020). Adult survivors of childhood trauma: Complex trauma, complex needs. Australian Journal of General Practice, 49(7), 423–430. https://search.informit.org/doi/10.3316/informit.305655279145965
Schulz, P., Beblo, T., Ribbert, H., Kater, L., Spannhorst, S., Driessen, M., & Hennig-Fast, K. (2017). How is childhood emotional abuse related to major depression in adulthood? The role of personality and emotion acceptance. Child Abuse and Neglect, 72(August), 98–109. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2017.07.022
Yumbul, C., Cavusoglu, S., & Geyimcia, B. (2010). The effect of childhood trauma on adult attachment styles, infidelity tendency, romantic jealousy and self-esteem. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 5, 1741–1745. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2010.07.357
Comments